Już w pierwszej połowie XIX wieku nastąpiło ożywienie działalności polskiej w zaborze pruskim, bezpośrednio związane ze wzrastającym zagrożeniem ekonomicznym ze strony niemieckiej. Coraz wyraźniej zaznaczały się odrębności narodowe, a proces asymilacji Polaków z Niemcami uległ zahamowaniu. Wyraźnym tego przejawem było grupowanie się rodzin polskich ziemian i proces ich repolonizacji, widoczny na terenie regencji kwidzyńskiej. Już w roku 1848 powstała Liga Polska, której zadaniem była obrona polskich interesów narodowych. Na Powiślu założycielami Ligi byli bracia Teodor Donimirski z Bukowa i Piotr Alkantary Donimirski z Czernina, którzy 3 grudnia 1848 roku założyli koło Ligi Polskiej w Postolinie.
W okresie przed wybuchem Powstania Styczniowego, w kręgach polskich zwrócono większą uwagę na działalność gospodarczą i ekonomiczną. Powstawać zaczęły kółka i towarzystwa rolnicze, do których początkowo przystępowali posiadacze większych i średnich gospodarstw. Organizacje te prowadziły m.in. oświatę rolniczą wśród chłopów, prowadząc pogadanki o kredycie, lichwie, kupnie i sprzedaży ziemi, a także zwalczając lenistwo, alkoholizm oraz ucząc oszczędności w wydatkach. Pierwsze tego typu organizacje na Powiślu założone zostały w 1862 roku w Postolinie i w 1866 w Starym Targu. Pionierami działalności byli Teodor Donimirski i Teodor Łyskowski. W okresie nasilonej germanizacji w latach siedemdziesiątych XIX wieku obok kółek i towarzystw rolniczych powstawać zaczęły spółdzielnie kredytowe.
Dynamiczny rozwój tych instytucji pod koniec XIX wieku widoczny był w Starym Targu i Pierzchowicach. Spółka w Starym Targu powstała w roku 1867, a w Pierzchowicach w 1868. W tym pionierskim okresie bank w Starym Targu prowadzony był przez Marcina Kikuta, ściśle współpracującego z Teodorem Donimirskim z Bukowa. Bank ten przez cały okres swojej działalności był samowystarczalny. Należało do niego od 310 do 433 członków. Każda polska rodzina ze Starego Targu należała do banku i identyfikowała się z nim pod względem narodowym. W Pierzchowicach – ze względu na dynamiczny przyrost ilości członków pierwszego banku, 30 października 1891 roku założono drugi bank. Obie placówki, podobnie jak w Starym Targu, były finansowo samowystarczalne, a liczba członków każdego z nich w roku 1920 sięgała około 900. Najwcześniej udokumentowanymi działaczami Banku Ludowego w Pierzchowicach byli Zygmunt Donimirski z Dużych Ramz, Jan Lemkowski i Alojzy Kalinowski. Znanymi patronami spółek kredytowych byli księża Augustyn Szamarzewski, Piotr Wawrzyniak, Stanisław Adamski i dr Teofil Rzepnikowski.
Literatura: (L.Chętnik, A.Lubiński, Bank Spółdizelczy w Sztumie 1910-2010, Nowy Styl, Sztum 2010)
