Po zakończeniu I wojny światowej jednym z głównych celów polskiej polityki zagranicznej było uzyskanie dostępu do morza. Duże nadzieje wiązano z przybyciem z Francji drogą morską armii gen. Józefa Hallera. Plan przewidywał po przybyciu do Gdańska obsadzenie przez Błękitną Armię linii kolejowej Gdańsk — Toruń. Operacja miała być połączona z wybuchem powstania na obszarze całego zaboru pruskiego, jednak organizatorzy ewentualnego powstania nie dysponowali odpowiednim potencjałem militarnym.
7 maja 1919 roku wręczono przedstawicielom Niemiec projekt traktatu pokojowego, który przewidywał utworzenie Wolnego Miasta Gdańska oraz przeprowadzenie plebiscytu na Powiślu. 25 listopada 1919 roku zawarto w Berlinie umowę polsko-niemiecką o wycofaniu wojsk niemieckich z odstąpionych obszarów i oddaniu zarządu cywilnego w ręce polskie. Początek wycofania wojsk niemieckich miał nastąpić 7 dnia o 6 rano po ratyfikacji traktatu wersalskiego przez Niemcy; wojska niemieckie powinny unikać bezpośredniego zetknięcia się z wkraczającymi wojskami polskimi i nie powinno się to odbywać w godzinach nocnych. W dniach 8–10 stycznia 1920 roku przedstawiciele Polski i Niemiec podpisali w Paryżu kilka dokumentów uzupełniających umowę z 25 listopada, a 10 stycznia doszło w Sali Zegarowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Paryżu do wymiany dokumentów ratyfikacyjnych między aliantami a Niemcami.
Jak donosił „Dziennik Bydgoski” nr 25 z 1 lutego 1920 r. do Nowego Hallerczycy weszli 27 stycznia w południe. Oddziały prowadzone były przez generała Jakuba Włostowicz-Gąsickiego. Cała droga z Grudziądza do Nowego była udekorowana, a miasto wprost tonęło wśród sztandarów i chorągwi o barwach narodowych. Pojawienie się wojska i administracji polskiej w Nowem, Gniewie i Tczewie, a więc po drugiej stronie Wisły, wzmogło aktywność Polaków na Powiślu. Plotki o rychłym przekroczeniu Wisły przez żołnierzy „Błękitnej Armii” wywoływały z jednej strony entuzjazm wśród zamieszkałych tu Polaków, z drugiej panikę i przygotowania do zbrojnego oporu wśród miejscowych Niemców.
Zaostrzająca się sytuacja na froncie polsko-sowieckim na początku 1920 roku spowodowała, że cała akcja musiała zostać przeprowadzona w sposób pokojowy oraz możliwie szybko. Już 24 stycznia 1920 roku z Frontu Pomorskiego wycofano 3. Pułk Strzelców Podhalańskich i 42. Pułk Strzelców Kresowych. W następnej kolejności na front sowiecki miały zostać przerzucone 11. Dywizja Piechoty i 5. Brygada Jazdy. Tak więc, na nowo zajętych terenach pozostały jedynie nieliczne siły złożone głównie z formacji rezerwowych, Front Pomorski zlikwidowano ostatecznie 25 marca 1920 roku.
Literatura:
A.Szulczewski, B.Zalewski, Pomorze w granicach Polski odrodzonej, w: Zeszyty naukowe Akademii Marynarki Wojennej, R. XLX nr 1 (176), 2009; amw.gdynia.pl
Z.Dąbrowski, Czas Świecia, nr 5 (166), 31 stycznia 2020
