31 sierpnia 1907 roku powołano w Sztumie nową spółkę kupiecką „Kupiec”, której głównym udziałowcem był Józef Domański. Jesienią 1909 roku w Małych Ramzach prowadzono rozmowy na temat założenia kolejnego banku. W rozmowach uczestniczyli m.in. Kazimierz Donimirski z małżonką Marią, dr Teofil Rzepnikowski z małżonką ksiądz Piotr Wawrzyniak, Witold Donimirski i Józef Donimirski. Bank powstał 18 stycznia 1910 roku. Wśród założycieli – oprócz wymienionych wcześniej Donimirskich – znaleźli się Hieronim Nowak, Władysław Michalski, Stanisław Neubauer, Teofil Dąbrowski, Augustyn Krauze, Jan Kikut, Franciszek Demski, Antoni Zielazny, Józef Domański, Jan Ścibora, Feliks Morawski. W roku 1910 w polskich bankach ludowych było 2021 członków, posiadających wkłady oszczędnościowe na kwotę 2 914 628 marek. Od początku istnienia sztumski Bank Ludowy osiągał wyniki dodatnie, a jego wskaźniki systematycznie rosły. W latach 1910-1920 jego stan finansowy systematycznie się poprawiał, co świadczyło o zaufaniu społeczeństwa do tej instytucji. Zgodnie z obowiązującym prawem spółdzielczym podstawowym celem działalności banku było gromadzenie oszczędności oraz udzielanie taniego kredytu.
W okresie I wojny światowej bank nie zaprzestał działalności, jednak po 1918 roku znalazł się w izolacji od Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych w Poznaniu, ze względu na odcięcie od terytorium odradzającej się Polski. W roku 1921 na terenie Wielkopolski i Pomorza odciętych od Związku pozostawało 10 banków. Sytuacja ta uniemożliwiała przeprowadzenie rewizji przez Związek. W latach 1910-1933 siedziba Banku Ludowego mieściła się w domu Feliksa Morawskiego, który do roku 1929 był kierownikiem instytucji. Rok 1920 zakończył pierwszy okres istnienia banku, ze względu na przeprowadzony 11 lipca plebiscyt, decydujący o przynależności państwowej Powiśla. Działacze banku sztumskiego, oprócz działalności gospodarczej zaangażowali się czynnie w działania polityczne i kulturalne. Józef Domański rozprowadzał bilety na koncert plebiscytowy Feliksa Nowowiejskiego, Teofil Potowski witał w języku francuskim Komisję Aliancką w Kwidzynie, a Feliks Morawski wraz z córkami zasiadał w Warmińskim Komitecie Plebiscytowym. Oprócz tego w działania plebiscytowe zaangażowali się Donimirscy z Bukowa, Czernina, Ramz Małych i Cygus, a także z Zajezierza, gdzie gościli podczas swej podróży w ramach akcji plebiscytowej Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz i Władysław Kozicki.
Literatura: (L. Chętnik, A. Lubiński, Bank Spółdizelczy w Sztumie 1910-2010, Nowy Styl, Sztum 2010)
